Ab Ahmadzai | [email protected]

ابدالیان

ابدالیان 
راټولونه:Hayat Ullah Khyal 
ابداليان د لوی افغانستان په تاريخ کې يو ډير نامتو ټبر دی چې د نامه ريښه يې د (۴۰۰م) شاوخواکې سپین پوستی اريايی قبیلې ته چې اپتل یا هپتالي نومیږي رسیږي چې دغې قبیلې په باختر او تخارستان کې یو غښتلې دولت جوړ کړی و او د برتانوي دایرهّ المعارف په استناد مورخانو يې نوم (ابدلوي)هم راوړی دی .(۱) چې په تاریخونو کې يې په بیلابیلو شکلونه هپتل (اودل) = ابدال = یفتل ضبط دي.
د ابدال په هکله زیات افسانوي رویات هم شته چې دلته يې نوم اخسیتل يې بیځايه نه دی:
رویتونه وايې چې د اسلام دورې په تاریخ کې لومړې نامتو سړی چې د (ابدال = اودل) په نامه یاد شوی دي د پښتني قبیلو مشهور نیکه دی چې د خپل نامتو کهول سره د سلیمان په غره کې اوسیده . دی د ترین زوی ، د شرخبون لمسی او د سړبن کړوسی دی او دده نوم په پښتو ادبیاتو او پخوانیو نسخو کې (اودل) او د جمع منسوب په صورت (اودالي = ابدالي) ضبط دی چې د (۴۴۰ هـ) یا (۱۰۴۸م) کلونو په شا وخوا کې يې پښتانه قبایل پر ځان راټول کړې وو او دده له توکمه ملک سلیمان د عیسی زوی چې زیرک سره مشهور و پښتنې قبیلې د سلیمان له غره څخه کندهار سیمې ته بیولې او هلته به يې میشته کړې او د خپل ژوند په پای کې يې خپل زوی ملک بارک پر مشری کښیناوه او تر بارک وروسته د زیرک او بیا ملک پوپل خپل نفوذ ( د اوسنې بلوچستان) تر شال او ژوبه پورې ورساوه او د پنځه شپيته کلو تر مشرتوب وروسته د (۸۹) کلونو په عمر مړ شو.
داسې فولکوري روایتونه هم شته چې په لومړی سر کې د د ابدال نوم بل څه و ، خو کله چې نوموړی د خواجه احمد ابدال چشمي حضورته ورغی او د هغه خدمت ته يې ملا وتړله نو هغه د ابدال لقب ورکړی چې د هغه ورځ نه په دغه نامه سره مشهور شو او اولاده یې د ابدلیانو په نامه یادیږي او پښتانه په خپلې ورځنی محاوره کې د ابدال د اودل په نامه سره هم یادوي (۱)خودا ورایت افسانوي ارزښت لري:
داسې روایت هم موجود دي چې هغه وخت چې د ابدال د پلار ترین د مړینې وخت نژدې شو نو ويې غوښتل چې د خپلو دریو زامنو یعنې (ابدال، سپين او تور) له جملې څخه یوه تن د خپل ځای د نیولو لپاره وټاکې همدا و چې د تور او سپين د خپګان سره سره يې ابدال په خپل ځای وټاکه .
(پښتانه د تاریخ په رڼا کې) لیکل شوي دی چې ابدال یا اودل د (۳۲۰هـ) کال په شاوخواکې ژوند کاوه .
ویل کیږي چې د ابدال تر مړینې وروسته رځړ د خپلې کورنی مشر شو او ده د خپلو زامنو د جملې څخه خپل مشر زوی عیسی په خپل ځای وټاکه .
د عیسی د زامنو له جملې نه سلیمان تر ټولو پوه او هوښیار سړی و ، نو ځکه دی په (زیرک) سره مشهوره شو چې تر اوسه پورې هم پښتانه هوښیار سړی ته ځیرک وايې ، که څه هم عیسی د میرک په نامه مشهور زوی درلود، خو سلیمان يې د هوښیارۍ له کبله په خپل ځاې وټاکه . د زیرک په څلورو زامنو کې مشر بارک نومیده او پلار دی د کورنی مشر ټاکلی و خو څه موده ورسته مشری د پوپل لاسته روغله.

(۱) احمد شا بابا ابدالي چې د پوپلزیو د ښاخ د سدوزو د څانګې څخه و د (۱۷۴۷) نه تر (۱۷۷۳) پورې یوه لویه امپراتوری جوړه کړه .
درانیان چې د سړبن په ټولنیز ګروپ پورې اړه لري په دوو سترو څانګو یعنی ځیرک او پنج پای باندی ویشل شوی دي چې شجره يې په لاندې ډول ده:
ابدال یا ابدالي
ــــــــــــــــــــ 
(۱) لومړی.
ــــــــــــــــــــ
ترین
زیرک
بارکزی
اڅکزی
پوپلزی
الکوزی
یادونه:
محمدزی او سدوزی
محمدزیو (محمدزی) د بارکزیو یو ښاخ او سدوزیو (سدوزی د پوپلزیو (پوپلزی) یو ښاخ دی
ـــــــــــــــــــ
(۲) دویم.
ــــــــــــــــــ
پنج پای
نورزی
اسحاق زی 
علی زی
ادوزی
ماکو

د ابدالیانو کورنۍ د (۱۷۴۷م) نه تر ( ۱۸۱۸م) پورې (۲) په لوی افغانستان باندی حکومت وکړ چې وروسته بیا حکومت د بارکزیو او د هغو د یو څانګې محمدزیو په لاس کې............